فنون و مشاوره واقعیت درمانی + مثال برای واقعیت درمانی

عناوین

پروتکل واقعیت درمانی گلاسر یا ضابطه مندی مسئله مراجع در واقعیت درمانی چه چیزی نیست؟

طرح یکسری پرسش‌های از قبل تعیین شده (به عنوان تکنیک) برای ایجاد تغییر در مراجع نیست.
هدف اصلی در فرایند واقعیت درمانی آن است که به مراجع کمک کنیم تا خودش را ارزیابی کرده، ببیند انجام می‌دهد، آیا باعث می‌شود چیزی را که می‌خواهد به دست می‌آورد؟

هر مراجع با تئوری خودش مراجعه می‌کند. تئوری شما به عنوان مشاور چیست؟

تئوری ما (تئوری انتخاب) این است:

او مثل هر انسانی دارای ۵ نیاز اساسی(نیازهای اساسی گلاسر) است.
این نیازها در او منجر به یک سری خواسته شده که دنیای مطلوب او را شکل داده است.
او در این لحظه برای رسیدن به این تصاویر / خواسته‌ها در حال رفتار کردن است، چه مؤثرو چه نامؤثر، چه اخلاقی و چه غیر اخلاقی.
این رفتار بر اساس ادراکی است که او در زندگی، اطرافش و خودش دارد، که واقعیت او را شکل داده است.
او دارای خلاقیتی است که همواره می‌تواند از آن استفاده کند.
اگر از این خلاقیت در جهت کنترل دنیای بیرون و دیگران استفاده کند ناخشنود خواهد شد و اگر از کنترل دیگران دست بردارد و درجهت کنترل خود استفاده کند می‌تواند روابط خوب و رضایت بخشسی با اطرافیانش ایجاد کند.

فرآیند واقعیت درمانی

مراحل انجام واقعیت درمانی در شش گام رفت و برگشتی اجرا می‌شود و این گام‌ها خطی و پله‌ای نیستند و به صورت رفت وبرگشت انجام می‌شود.

گام اول: محیط و رابطه‌سازی

رابطه مشاور با مراجع باید دارای سه ویژگی زیر است:

قاطعانه
دوستانه
منصفانه

گام دوم: پرسشگری درمورد اهداف، رؤیاها و خواسته‌ها و سنجش سطح تعهد

به عنوان یک واقعیت درمانگر به مراجعان کمک کنید عناصر موجود در دنیای مطلوب یا آلبوم تصاویر ذهنی‌شان را مشخص، روشن، توصیف و اولویت‌بندی کنند. بررسی خواسته‌ها سه عنصر اصلی موجود در دنیای مطلوب را در بر می‌گیرد. از این رو درمانگران با پرسشگری ماهرانه به مراجعانشان کمک می‌کنند تا شرح دهند که از هر یک از مقوله‌های زیر چه می‌خواهند:

خودشان؛
دنیای پیرامون؛
فرایند درمان؛
والدین، فرزندان، معلمان، مدرسه؛
همسر، شریک زندگی؛
شغل، مدیر، سرپرست یا همکاران؛
دوستان، خویشاوندان؛
شرکا یا آشنایان؛
نیروی مذهبی / معنوی / برتر؛
هر نهادی که زندگی آن‌ها را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

حرف W در سیستم WDEP غیر از بررسی خواسته فرد، شامل گفتگو در مورد سطح تعهد مراجع با این سوال هم می‌شود که «برای حل مشکل یا دستیابی به حس بهتری از کنترل برخود، چقدر می‌خواهی تلاش کنی؟»

گام سوم: بررسی رفتار کنونی مراجع

مؤلفه D برانجام دادن دلالت دارد. انجام دادن شامل عمل، فکر، احساسات. فیزیولوژی است. یکی از کارهای مفید، درخواست از مراجعان برای توصیف هریک از مؤلفه‌های رفتار کلی‌شان(ماشین رفتار) است. لذا مؤلفه «انجام دادن» فقط برگفتگو درباره جهت و انجام اعمال خاص که پیش‌تر تاکید کردیم دلالت نمی‌کند.

مؤلفه D به مجموعه‌ای از مداخلات مرتبط با جهت گیری، اعمال اختصاصی، خودگویه‌های مؤثر و نامؤثر، ربطو پیوند احساسات با اعمال و مشخص ساختن اثر فیزیولوژیک رفتارهای خارج از کنترل و تحت کنترل اشاره دارد.

گام چهارم: تسهیل کردن خود _ ارزیابی

گلسر (۱۹۹۰) خودارزیابی را هسته اصلی واقعیت درمانی می‌داند.

به نظر ووبلدینگ (۱۹۹۰.۱۹۹۱) خودارزیابی شاه کلید سیستم مداخله درمانی است و چنین تعبیر می‌کند که خودارزیابی عنصر و سنگ بنای اصلی تاق روش مداخله‌ای واقعیت درمانی است. این سنگ سایر عناصر را درکنار یکدیگر نگه می‌دارد و اگر برداشته شود، تاق فرو می‌ریزد. در واقع خودارزیابی قلب تپنده، جوهر، مهم‌ترین مؤلفه و بخش اصلی سازوکار رهایی بخش است.

واقعیت درمانگران از مراجعانشان درخواست می‌کنند به آینه‌ای بنگرند و با کمک فردی دیگر تعیین کنند که آیا زندگی‌شان در مسیری که می‌خواهند به پیش می‌رود، چیزهایی که می‌خواهند واقع بینانه هستند و سودی به حالشان دارند، رفتارهایشان نتیجه بخش هستند یا چیزهایی که می‌خواهند را برایشان به ارمغان می‌آورند.

مردم چرا رفتار می کنند؟ آنها رفتار می کنند چون چیزی یا به احتمال زیاد کسی را می خواهند. بنابراین اگر شما می خواهید به مراجع کمک کنید، نگاهی به رفتارش بیندازد با این هدف که به او در انتخاب رفتار مؤثرتر کمک کنید، باید بدانید دلیل او برای انجام این کارها چه بوده است.
همه ما به وسیله تصاویر موجود در دنیای مطلوبمان (خواسته هایمان) برانگیخته می شویم. این تصاویر رؤیاهای ما هستند. چشم انداز ما هستند از زندگی‌ای که می‌خواهیم داشته باشیم، و چیزهایی که با توجه به نیمرخ نیازهایمان، بیشترین نیازهای ما را تأمین می کنند. این ها می توانند برترین تأمین کنندگان نیاز هایمان از بین افراد، موقعیت ها و مفاهیم در تمامی حوزه های زندگی، خانواده، منزل، نظام باورها، محیط کار، بازی، روش زندگی و… باشند.
اگر می خواهید کسی در باره تصاویر هدایت‌کننده رفتارش با شما حرف بزند، باید در باره خواسته هایش از او بپرسید. این پرسشی نیست که افراد به مواجهه با آن عادت داشته باشند، اگرچه ممکن است مهم ترین سؤالی باشد که تا به حال از کسی پرسیده باشید. بدون توجه به کلماتی که از آن استفاده می کنید خیلی زود و ناگهانی این پرسش را مطرح کنید. همیشه آن را برای شروع بگذارید. صفت یا هر چیزی که به نحوی محدود کننده باشد به آن اضافه نکنید. مثلا: شما «در مدرسه»، «در خانه» یا «در محیط کار» چه می‌خواهید؟
همیشه جنبه و ظرفیت شنیدن پاسخ هایی که ممکن است شما را از حوزه کاریتان فراتر ببرد، داشته باشید.
تنوع پرسش ها فقط به میزان تصورات شما محدود می شود کمی در این جا آمده است:

چه می خواهی؟
دوست داری اطرافیانت چگونه باشند؟
چطور می فهمی به خواسته ات رسیده ای؟
در زندگی به دنبال چه می گردی؟
جایی که خود را برای ساعت ها، روزها، سال ها و… در آنجا تصورمی‌کنی، کجاست؟
اگر من یک چوب جادو داشتم، چه آرزویی می کردی؟
به طور کلی یک زندگی زیبا و مطلوب برای تو چگونه زندگی است؟

گلسر دو دسته از افراد را توصیف می کند:

کسانی که عملکرد خیلی خوبی ندارند، چون انرژیشان را صرف ارزیابی دیگران می کنند.
کسانی که عملکرد خوبی دارند، چون در ارزیابی رفتار خود مهارت دارند.

فرآیند مشاوره با واقعیت درمانی — هدف اصلی در فرایند واقعیت درمانی آن است که به مراجع کمک کنیم تا خودش را ارزیابی کرده، ببیند آنچه که انجام می‌دهد، باعث می شود چیزی را که می خواهد به دست آورد که راه های موثر در کدامند؟

گام پنجم: بررسی کردن سایر گزینه‌های موجود

در این مرحله سایر گزینه‌هایی که می‌تواند فرد را به مطلوب و هدفش برساند مورد بررسی قرار می‌گیرد. در این قسمت به مراجع کمک می‌شود تا بتواند ماشین رفتار جدیدی را خلق کند.

گام ششم: فراهم کردن طرح/برنامه

در ایجاد طرح و برنامه مراحل زیر مورد توجه قرار گیرد.

هوشمند کردن هدف
مشخص کردن مزایا و ویژگی‌های هدف
بررسی موانع و منابع سر راه هدف
برنامه ریزی هدف (اختصاص دادن زمان، مسئول و منابع به هر فعالیت)
در حرکت ماندن (متعد شدن، ذهن آماده، نگرش مثبت و توسعه مستمر) و ارزیابی مستمر

ووبولدینگ (۱۹۸۸.۱۹۹۶) پنج سطح تعهد را در ارتباط با شدت انگیزش شناسایی کرده است:

«نمی‌خواهم این جا باشم. من را به حال خود بگذار. دست از سرم بردار.»
«من نتیجه می‌خواهم، اما نمی‌خواهم تلاش کنم.»
«سعی‌ام را خواهم کرد.»، «شاید انجامش بدهم»، «شاید انجامش دادم»، «شاید»، «احتمالا»
«نهایت تلاشم را خواهم کرد»
«هرکاری لازم باشد انجام خواهم داد.»

مثال برای واقعیت درمانی

مشاور: من چه کمکی می‌توانم به تو بکنم؟
مراجع: می‌خواهم در کنکور امسال نمره‌ خوبی بیاورم و بتوانم وارد دانشگاه تهران بشوم.
مشاور: قبولی در دانشگاه و ورود به دانشگاه تهران برای تو چه معنایی دارد؟
مراجع: آینده مرا تضمین می‌کند.
مشاور: ورود به دانشگاه تهران چه تفاوتی در زندگی تو ایجاد می‌کند؟
مراجع:هم شغل آینده‌ام را بدست می‌آورم و هم در کانون فعالیت‌های سیاسی قرار می‌گیرم.
مشاور: اگر دانشگاه تهران بروی و در کانون فعالیت‌های سیاسی قرار بگیری، آنگاه درباره خودت چگونه اظهارنظر می‌کنی؟
مراجع: می‌گویم فرد موفقی شدی و که به هر آنچه خواستی رسیدی
مشاور: آنوقت چگونه فردی خواهی‌بود؟
مراجع: یک آدم تحصیل کرده توانمند که هم وضعیت مالی خوبی دارد و هم در متن فعالیت‌های‌اجتماعی فعالانه شرکت دارد و به جامعه اش هم کمک موثری می‌کند.
مشاور: و تبدیل شدن به چنین آدمی چقدر برایت مهم است؟
مراجع: بسیار زیاد.