خرداد
مطالعه و یادگیری, مقالات
تقویت هوش و حافظه
راههای تقویت حافظه
آیا همه میدانند حافظه قوی دارند؟
نلسون دلیس یک کودک کاملا عادی بود. تاریخ تولدها، لیست خرید و نام افراد را فراموش می کرد. اگر چیزی فراموش شدنی بود او حتما فراموشش می کرد. روزی پدرش به خانه آمد و متوجه شد که غذای روی اجاق سوخته زیرا نلسون فراموش کرده بود که غذایی روی گاز گذاشته است.
ولی سال ها بعد، نلسون در سن 31 سالگی در مسابقات قهرمانی حافظه آمریکا شرکت کرد. او تا آخر مسابقات بالا آمده بود. حریفان سرسختش در مسابقات اول صبح او را شکست داده بودند و با حفظ کردن سریع کارت ها و اعداد رکورد زده بودند. نلسون رکورد جدیدی برای حفظ اسامی (201 اسم در پانزده دقیقه) ثبت کرد ولی هنوز از بقیه عقب تر بود. در مسابقات بعد از ظهر روز آخر، باید از همه مهارتش استفاده می کرد تا پیروز شود. در آخرین مسابقه، باید دو دسته کارت (104 کارت) مرتب شده را حفظ می کردند.
آیا نلسون واقعا توانست قهرمان حافظه آمریکا شود؟
آیا واقعا می توان از یک کودک فراموشکار به قهرمان حافظه تبدیل شد؟
نلسون دلیس از فردی با حافظه ی معمولی به یک متخصص حافظه تبدیل شد. چطور چنین کاری کرد؟
نگاهی عمیق تر به حافظه بلند مدت
حافظه بلند مدت دو بخش دارد:
- یک جای خمیر دندان که روی قفسه کمد گذاشته شده است.
- باقی فضای کمد
یک جای خمیردندان در مقابل باقی فضای کمد؟
این ها استعارهای ما برای بخش حافظه بلند مدت هستند. ایده کلیدی این است که قراردادن وسایل در جای خمیر دندان کار مشکلی است. (تا حالا امتحان کرده اید؟) از طرف دیگر به راحتی می توان مثلا عکسی را به دیوار کمد چسباند.
جای خمیر دندان شبیه قسمت «داده» کمد شما یا همان حافظه بلند مدت است. جا دادن وسایل در جای خمیر دندان مشکل است!
همانطور که اختاپوس ذهنی اطلاعات را در حافظه بلند مدت بیرون می کشد، خودش نیز اطلاعات را در حافظه بلند مدت قرار می دهد. اختاپوس با توجه به نوع اطلاعات تصمیم می گیرد که آن ها را کجا بگذارد. دو نوع کلی اطلاعات وجود دارد: داده ها تصاویر. برای مغز، داده ها مانند خمیر دندان هستند. به سختی می توان آن ها را ذخیره کرد. بنابراین اگر اطلاعات به صورت داده باشد، اختاپوس سعی می کند داده را به زور در جای خمیر دندان بچپاند. همانطور که در ذهنتان نیز تجسم کردید کار مشکلی است! با این حال، اگر اطلاعات به صورت تصویر باشد، اختاپوس به راحتی آن ها را به دیوار می چسباند.
منظور از داده چیست؟
داده می تواند چیزی مانند تاریخ باشد. مثلا تاریخ اختراع تراشه سیلیکون که سال 1959 است یا اینکه معنای کلمه اردک در زبان پرتغالی «پاتو» است. این نوع اطلاعات انتزاعی هستند و نمی توانید آن ها را به صورت تصویر ببینید. به همین خاطر ذخیره کردن آن ها مشکل است.
اطلاعات تصویری راحت تر به خاطر سپرده می شوند. چند صندلی دور میز آشپزخانه شما وجود دارد؟
می توانیددر چشم ذهنتان تصویر میز آشپزخانه را ببینید و صندلی ها را بشمرید. همچنین به آسانی می توانید مسیر خانه تا فروشگاه سرکوچه را توصیف کنید.
تقویت ذهن و حافظه
می خواهم ترفندی برایتان بگویم. اگر داده ای را که میخواهید یاد بگیرید به تصویر تبدیل کنید، آن را راحت تر به خاطر خواهید سپرد. اگر تصویر عجیب باشد، حفظ کردن آسانتر است و اگر تصویر عجیب و متحرک باشد، ثبت آن در حافظه بسیار بهتر و محکم تر خواهد بود.
ترفند ساخت تصاویر عجیب و متحرک همان روشی است که نلسون به کار می گیرد!
همانطور که اختاپوس ذهنی اطلاعات را از حافظه بلندمدت بیرون می‌کشد، خودش نیز اطلاعات را در حافظه بلندمدت قرار می‌دهد. اختاپوس با توجه به نوع اطلاعات تصمیم می‌گیرد که آن‌ها را کجا بگذارد. دو نوع کلی اطلاعات وجود دارد: داده‌ها و تصاویر. برای مغز، داده‌ها مانند خمیردندان هستند. به‌سختی می‌توان آن‌ها را ذخیره کرد بنابراین اگر اطلاعات به‌صورت داده باشد، اختاپوس سعی می‌کند داده را به‌زور در جای خمیردندان بچپاند. همانطور که در ذهنتان نیز تجسم کردید کار مشکلی است! بااین‌حال، اگر اطلاعات به‌صورت تصویر باشد، اختاپوس به‌راحتی آن‌ها را به دیوار می‌چسباند.
تقویت حافظه دیداری
منظور از داده چیست؟ داده می‌تواند چیزی مانند تاریخ باشد. مثلاً تاریخ اختراع تراشه سیلیکون که سال ۱۹۵۹ است یا اینکه معنای کلمه اردک در زبان پرتغالی “پاتو” است. این نوع اطلاعات انتزاعی هستند و نمی‌توانید آن‌ها را به‌صورت تصویر ببینید، به‌همین خاطر ذخیره کردن آن‌ها مشکل است.
اطلاعات تصویری راحت‌تر به‌خاطر سپرده می‌شوند. چند صندلی دور میز آشپزخانه شما وجود دارد؟ می‌توانید در چشم ذهنتان تصویر میز آشپزخانه ببینید صندلی‌ها را بشمرید. همچنن به‌آسانی می‌توانید مسیر خانه تا فروشگاه سر کوچه را توصیف کنید.
می‌خواهم ترفندی برایتان بگویم. اگر داده‌ای را که میخواهید یاد بگیرید به تصویر تبدیل کنید، آن‌ها را راحت‌تر به‌خاطر خواهید سپرد. اگر تصویر عجیب باشد، حفظ کردن آسانتر است و اگر تصویر عجیب و متحرک باشد، ثبت آن در حافظه بسیار بهتر و محکم‌تر خواهد بود.
ترفند ساخت تصاویر عجیب و متحرک همان روشی است که نلسون به کار می‌گیرد!
تقویت ذهن و حافظه
پنج راهنمایی نلسون برای به‌خاطر سپاری اطلاعات
نلسون دلیس حافظه بسیار خوبی دارد زیرا برای بهبود آن به‌سختی تلاش کرده‌است. و پندهای مفیدی برای به‌خاطرسپاری هرچیزی ازجمله شعر، اعداد، سخنان، کلمات یک زبان خارجی و غیره دارد. از نلسون خواستم درباره‌ی کلیدی‌ترین نکته‌های حفظ اطلاعات و به‌خاطر داشتن طولانی مدت آن‌ها توضیحاتی دهد. توصیه‌های او در ادامه بیان شده‌است.
به خودتان یادآوری کنید توجه کنی “توجه کردن” به حفظ اطلاعات کمک می‌کند
- تمرکز: توجه کنید! به‌نظر خیلی بدیهی است ولی به خودتان بگویید: “تمرکز کن” و اینکه قرار است مطلب مهمی را حفظ کنید. همین کار به‌تنهایی کمک زیادی می‌کند. روی مطلب موردنظر خیلی تمرکز کنید. هر چه با تمرین کردن خودتان مجبور کنید که بیشتر تمرکز کنید، مهارتتان رساندن تمرکز کردن بیشتر می‌شود!
- تمرین کنید. نلسون می‌گوید: “بدون تمرین هیچ چیزی ماهر نمی‌شوید. این قانون برای هر چیزی در دنیا صادق است.” بنابراین، به‌خاطرسپاری مطالب مختلف را تمرین کنید. موضوع می‌تواند هر چیزی مثل مطالبی از زیست‌شناسی یا فیزیک، لیست کارهای روزانه یا شماره‌تلفن دوستانتان باشد. «امروزه، معمولاً کسی شماره‌ی تلفن حفظ نمی‌کند، می‌توانید با این کار دوستانتان را خوشحال کنید!»
- تصویرسازی کنید. عملکرد حافظه را برای تصاویر خیلی بهتر از داده‌های انتزاعی است. آنچه را میخواهید حفظ کنید به تصویر تبدیل کنید تا قادر به تجسم آن در چشم ذهنتان باشید. نلسون می‌گوید: «با این عمل، مغز موضوع را سریع جذب می‌کند.» اگر به تصویر حرکت نیز اضافه کنید، چسبندگی آن در ذهن تان بیشتر می‌شود، تصویر یک گوریل کجا، فیلم گوریلی که تانگو می‌رقصد کجا،
- ذخیره‌اش کنید. راهی پیدا کنید که اطلاعات جدید را به اطلاعات قبلی خود ارتباط دهید. یک تکیه‌گاه ذهنی پیدا کنید. با این عمل می‌توانید اطلاعات را در جایی از مغزتان قرار دهید که راحت به یادتان آید. حتی ارتباط دادن چیزی ساده مثل اسم و چهره فردی جدید به شخصی که از قبل می‌شناسید نیز نمونه خوبی از تکنیک تکیه‌گاه است. (نام او علی است، مثل نام علی دایی، ولی خیلی کوتاه‌تر است.) روش‌های دیگری نیز برای ذخیره کردن اطلاعات وجود دارد که باعث جذب آسان آن‌ها می‌شود. چند تا از این روش‌ها را بعداً توضیح خواهیم داد.
- یادآوری کنید. یادآوری کنید. چهار گام قبلی منجر به جذب راحت اطلاعات می‌شوند. ولی گام آخر یعنی یادآوری فعال که به‌معنای به‌خاطر آوردن مداوم اطلاعت است نقشی اساسی در یادآوری اطلاعات ذخیره ذخیره‌شده در حافظه بلندمدت دارد. در آغاز باید بارها سعی کنید اطلاعات را به یاد آورید، ولی پس از مدتی تعداد تکرار تکرار و یادآوری را کاهش دهید. فلش کارت‌ها در این زمینه خیلی مفید هستند. کوئیزلت اپلیکیشن فلش کارت محبوبی است که دیکته‌ی کلمات، ترجمه، آزمون و بازی نیز دارد،
همانطور که نلسون می‌گوید، اگر در تمرکز مشکل دارید تمرین تکنیک‌های تقویت حافظه توانایی شما در امر حافظه بهبود می‌بخشد. و از طرف دیگر برای خوب حفظ کردن به خوب تمرکز کردن نیاز دارید! تمرکز و حفظ کردن همدیگر را تقویت می‌کنند.
بازی های تقویت حافظه
بگذارید منظورم از ساخت تصاویر عجیب متحرک را بهتر توضیح دهم. فرض کنیم که نلسون باید سه مورد زیر را حفظ کند:
- معادل فرانسوی گریپفروت کلمه پامپلاموس است.
- نورون‌ها از آکسون‌ها و دندریت ها ساخته شده‌اند.
- خوردن آرسنیک مضر است.
احتمالاً نلسون به‌صورت زیر عمل می‌کند:
- تصویر گوزن شمالی که یک گریپفروت را پمپ می‌زند و باد می‌کند. (پامپرموس _ به حد کافی با کلمه پامپلاموس نزدیک است!)
- یک زامبی گیج که تبر و خودکارش روی زمین افتاده است. آن‌ها را برمی‌دارد و تبر را روی کمرش می‌گذارد و سپس می‌نویسد (دن داریتس)!
- فردی که حالت تهوع دارد. اگر آرسنیک بخورید، مریض هستید!
به‌طورکلی، نلسون برای این اطلاعات را راحت‌تر حفظ کند، جوک‌های تصویری مسخره‌ای برای خود تعریف می‌کند،
وقتی چیزی را به روش مضحک حفظ می‌کنید، آن را آن‌قدر راحت به یاد خواهید آورد که خودتان نیز تعجب می‌کنید. درضمن، استفاده از این روش‌های خلاقانه سرگرم‌کننده و بامزه است!
تقویت حافظه برای کنکور
یک مثال هم از مطالعات شیمی آلی بیان می‌کنیم، آل باید لیست زیر را به‌ترتیب مشخص‌شده برای آزمون شیمی حفظ می‌کرد.
- پتاسیم
- سدیم
- لیتیم
- کلسیم
- منیزیم
- آلومینیوم
- زینک
- آهن
- مس
- نقره
- طلا
در این لیست یازده فلز به‌ترتیب واکنش‌پذیری قرار گرفته‌اند. ممکن است بارها لیست را با صدای بلند بخوانید و باز نتوانید آن‌ها را به‌ترتیب نوشته شده حفظ کنید. درنتیجه، به یک ترفند نیاز دارید در بند آل بدین‌صورت بود که یک بچه‌ی مدرسه‌ای را با لباس ورزشی در آزمایشگاه تصور کرد که به‌شدت دوست داشت بیرون برود و بازی کند.
هوای بیرون آفتابی و مناسب بازی بود. او به معلمش نگاه می‌کند که برگه امتحانا در دستش است و می‌گوید: «پدرم، سرورم، به لطف، کرم و منزلت عالی ات، زین آه و مصیبت نجات و توپم بده!»اولین حرف کلمات بالا (به‌جز به و بده) اولین حرف هر فلز است. به این روش نمونیک گفته می‌شود. نمونیک آل به او کمک کرد که به‌محض شروع آزمون این لیست را کنار برگه بنویسد. سپس، او توانست برای حل سوالات از این لیست استفاده کند. در این‌جا به‌اجبار به‌جای «ط» در کلمه طلا از «ت» در کلمه توپ، به‌جای «آل»در آلومینیوم از «عال» در کلمه عالی ات استفاده‌شد!
تقویت مغز و حافظه
تکنیک قصر حافظه
نلسون دلیس در مسابقات حافظه تصاویر عجیبی می‌سازد. البته این کار را خیلی پیشرفته‌تر از سایر افراد انجام می‌دهد. برای پیروزی در مسابقه باید تعداد زیادی اطلاعات مختلف را حفظ کند. صدها چیز. ترتیب آن‌ها را نیز باید بداند.
بدین‌منظور از تکنیکی به نام «تکنیک قصر حافظه» استفاده می‌کند. در این تکنیک، از یک مکان آشنا به‌عنوان ابزار حافظه استفاده می‌شود. حداقل ۲۵۰۰ سال است که این تکنیک از سوی افراد مختلف بکار گرفته‌شده است. یکی از نویسندگان معروف رومی به نام سیسرو برای به‌خاطر آوردن صحبت‌هایش از این تکنیک بهره می گرفت. پژوهش‌های جدید نشان می‌دهد که به‌کارگیری این تکنیک موجب تغییر در مغز و کمک به بهتر شدن حافظه می‌شود.
مکانی مثل خانه خودتان را مجسم کنید که بخوبی می‌شناسید. سپس چیزهایی را که قرار است یاد بگیرید در نظر گرفته و همین‌طور که در تصورتان در خانه راه می‌روید، آن‌ها را در جاهای مختلف خانه قرار دهید. سعی کنید تصویر عجیب و احمقانه در مورد هر کدام از موارد لیست مجسم کنید. کمی هم تحرک به آن‌ها بیفزایید. سپس تصور کنید که در خانه راه می روید و مشاهده شان می‌کنید، حتی می‌توانید با آن‌ها حرف بزنیم.
فرض کنید قرار است چند جنس خواربارفروشی مثل شیر، نان و تخم‌مرغ را حفظ کنید. تصور کنید یک بطری شیر بزرگ و با صورتی خندان را ملاقات می‌کند که وقتی از در جلویی می‌گذرد لبخند می‌زند. می گوید: «سلام آقای شیر، امروز خیلی بزرگ‌تر به‌نظر می‌رسید.» سپس در اتاق پذیرایی قرص نان بزرگی را می‌بینید که روی کاناپه دراز کشید است.
به نان می‌گوید:«آقای نان، خیلی خسته به‌نظر می‌رسید. کار دیگری جز دراز کشیدن روی کاناپه ندارید؟» از پذیرایی به سمت اتاق خوابتان می‌روید. همین‌که در را باز می‌کنید، تعدادی تخم‌مرغ روی سرتان می ریزد. برادر یا خواهرتان به شما می‌خندد. برایتان تله گذاشته بودند.
بازی برای تقویت حافظه دیداری
آیا نکته مهم تصویر سازی ها را متوجه شدید؟ هرچه تصاویر واضح‌تر و تکان دهنده‌تر باشد، بهتر است! می‌توانید از یک قصر حافظه برای لغات انگلیسی درس اول و از قصر حافظه دیگری برای لغات درس دوم به‌همین‌ترتیب از قصرهای دیگر برای سایر موارد استفاده کنید. از یک قصر حافظه دیگر هم می‌توانید برای کلمات کلیدی ارائه خود استفاده کنید. همچنین، می‌توانید از قصرهای حافظه برای حفظ کردن سری‌های طولانی اعداد، یا انواع کارت‌های بازی استفاده کنید. تعداد زیادی قصر آشنا در اطراف خود دارید. می‌توانید از نقشه شهر یا کشورتان، از ساختمان مدرسه، از مسیر پیاده‌روی محبوبتان یا حتی مکان‌هایی در بازی‌های ویدیویی استفاده کنید. این تکنیکی یکی از بهترین تکنیک‌های تقویت مهارت‌های حافظه است.
نکته جالب دیگر درمورد تکنیک قصر حافظه این است که وقتی کار خاصی انجام ندارید و منتظر کسی هستید، می‌توانید بخش‌هایی از قصر حافظه‌تان را مرور کنید تا تقویت شود. به یاد داشته باشید که می‌توانید در قصر از مسیرهای مختلفی حرکت گاهی حتمی تدریس اطلاعات را به‌صورت برعکس از آخر به اول ببینید!
چرا این روش را می‌دهد؟
که تکنیک باستانی جواب می‌دهد؛ زیرا مغز دربه خاطر آوردن مکان‌ها و مسیرها عملکرد خیلی خوبی دارد. برای این بخشی از قسمت «تصاویر» حافظه بلندمدت است. دانشمندان به آن حافظه دیداری _ فضایی می‌گویند. برخی افراد به تمرین بیشتری برای کسب توانایی در این مهارت نیاز دارند، ولی به‌هرحال پتانسیل، آن در همه وجود دارد.
این بخش از مکان مغز مکان‌ها و مسیرها را خیلی بهتر از چند داده تصادفی به خاطر می‌آورد. به زندگی یک انسان عصر سنگی فکر کنید. لازم بود مسیرها را به یاد داشته باشد. مسیرهایی برای او خیلی ضروری‌تر از نام‌گذاری سنگ‌ها بود. چه اهمیتی داشت که مثلاً اسم فلان سنگ «کوارتز» باشد؟ مهم این بود که غارش کجاست.
آخرین بار کی مسیر خانه تا مدرسه فراموش کرده‌ید؟ یا کی فراموش کردید اتاق پذیرایی در کدام قسمت از خانه قرار داد؟ فکر می‌کنم این موارد تقریباً فراموش‌نشدنی اند وقتی سعی می‌کنید چند مورد تصادفی را حفظ کنید، بهتر است آن‌ها را به چیزهای آشنا مانند مسیر اطراف خانه ارتباط دهید. دراین‌صورت، راحت‌تر در یادتان می‌مانند. طبق گفته‌ی نلسون باید هنگام قرار دادن موارد مختلف در قصر حافظه حتما روی آن‌ها تمرکز کنید. اوایل سخت است ولی بعد از مدتی به این روش عادت می‌کنید.
بازی برای تقویت حافظه دیداری
روش‌های دیگری نیز برای حفظ کردن راحت‌تر اطلاعات پیچیده و مشکل وجود دارد که برخی از آن‌ها در ادامه بیان می‌شود:
درباره اطلاعات موردنظر شعر بسازید. گاهی نمونه شعرهای ساخته‌شده ای برای آن‌موضوع وجود دارد. مثلاً اگر در گوگل «شعر جدول تناوبی» را جستجو کنید نمونه‌های متفاوتی خواهید دید.
برای اطلاعاتی که میخواهید یاد بگیرید استعاره بسازید. من این کار را خیلی دوست دارم. به تشابهات اطلاعات جدید و اطلاعات قبلی تان فکر کنید. گاهی می‌توانید استعاره مدنظر را طراحی کنید. مثلاً در تصویر زیر، شکل ترکیب بنزن مانند میمون‌هایی است که دست‌ها و دم‌های یکدیگر را گرفته‌اند.
یادداشت‌برداری، مناسب بعداً در این مورد بیشتر صحبت خواهیم کرد ولی فعلا در همین حد بدانید که یادداشت‌های نوشته‌شده با دست ( ه تایپی) به ثبت بهتر اطلاعات در مغز کمک می‌کند.
تصور کنید شما آن ایده یا وسیله‌ای هستید که میخواهید یاد بگیرید. مثلاً خودتان را جای ستاره ای در آسمان، کهکشان، درختی درحال‌رشد زیر نور خورشید، الکترون یا آونگ درحال نوسان قرار دهید. ممکن است ایده احمقانه ای به‌نظر برسد ولی جواب می‌دهد! متن خلاقی در مورد موضوع موردنظر مثلاً چرخه زندگی یک مورچه بنویسید.
برخی افراد اعداد را به برخی اشکال معروف مرتبط می‌سازند تا برایشان راحت‌تر و واقعی‌تر باشند. مثلاً عدد پنج شبیه قلب است. یا عدد هشت شبیه قله کوه است. شخصیت بخشیدن به اعداد می‌تواند باعث شود راحت‌تر بتوان داستان خلاقانه‌ای ساخت که یادآوری آن عدد را آسانتر کند. مثلا با تشابهات نوشته‌شده یادآوری عدد ۸۵۰، سریع‌تر رخ می‌دهد زیرا «کوه رفتن را دوست دارم» راحت به ذهن می‌آید.
دانش خود را به دیگری آموزش دهید. برای پدر، مادر یا دوستانتان در مورد حافظه بلندمدت و فعال صحبت کنید. در ابتدا در صورت لزوم به یادداشت‌های خود نگاه کنید. بعداً بدون نگاه کردن توضیح دهید. تمرین یادآوری فعال یکی از بهترین روش‌های ماندگار کردن اطلاعات در مغز است. توضیح دادن دانش خود به دیگران از بهترین روش‌های تمرین یادآوری فعال است.
فراموش نکنید که خوابیدن در جاگیری اطلاعات جدید در مغز نقش کلیدی دارد.
افزایش حافظه
اجرای تعدادی از این استراتژی‌ها به خلاقیت نیاز دارد. برخی از شما ممکن است بگویید: «من آدم خلاقی نیستم!» شاید الان نباشید، ولی مثل هر کار دیگری، با تمرین کردن بهتر و بهتر می‌شوید. جوان‌ترها معمولاً خلاق‌ترند. ممکن است گاهی یادشان برود چطور خلاق باشند ولی همواره این توانایی را دارند و می‌توانند دوباره فعالش کنند!
